Perkahwinan Suku Kaum Kedayan

Bangsa Kedayan merupakan salah satu bangsa yang menetap di Kepulauan Borneo. Dipercayai berasal dari Brunei dan berhijrah ke Sabah, Sarawak dan Labuan. Di MiriSarawak, kebanyakan bangsa Kedayan menetap di daerah Bekenu. Selain itu, bangsa Kedayan juga boleh ditemui di daerah Limbang dan Lawas, Sarawak; Sipitang dan Kuala Penyu, Sabah; dan Labuan. Bahasa yang digunakan ialah Bahasa Kedayan ("bahasa de facto" Brunei).

Sebahagian kaum Kedayan di Labuan bukannya orang pantai, dan cenderung menetap di kawasan pedalaman. Manakala sebahagian yang lain lagi menetap berhampiran pantai. Rumah-rumah di kampung dibina agak dekat antara satu sama lain, mengikut pola kelompok, dengan taman-taman bercabang. Kaum Kedayan-Brunei menjadi penduduk majoriti dan memegang kuasa politik di pulau bebas cukai itu.

Perkahwinan 

Adat perkahwinan yang didokumentasikan ini adalah berdasarkan kajian adat istiadat perkahwinan suku kaum Kedayan yang terdapat di Daerah Sipitang, Sabah.

Walaupun secara umumnya adat perkahwinan Kedayan hampir sama dengan adat istiadat perkahwinan Melayu tetapi terdapat beberapa kelainan dan keunikannya yang tersendiri bermula dari adat merisik, bertunang sehinggalah ke majlis perkahwinan.

NJAUM-NJAUM

'Njaum-njaum' ialah istilah bagi adat merisik oleh beberapa wakil pihak lelaki yang datang berkunjung ke rumah pihak keluarga perempuan.

Adat njaum-njaum ini dimulakan dengan pemberian sebentuk cincin dan wang tunai oleh pihak lelaki kepada pihak perempuan sebagai pembuka mulut atau pemanis bicara. Jumlah wang pembuka mulut ini tidaklah ditetapkan, ianya tertakluk kepada permintaan pihak perempuan. Kadar yang dikenakan pada masa kini biasanya RM 50.00.

Setelah cincin dan wang tunai diterima oleh pihak perempuan, pihak lelaki akan memberitahu hajat kedatangan mereka untuk meminang anak perempuan keluarga yang dikunjungi itu.

Apabila pihak perempuan bersetuju untuk menerima hasrat pihak lelaki maka mereka akan menerangkan mengenai adat istiadat dan disusuli dengan perbincangan tentang perkara-perkara yang diperlukan pada majlis pertunangan nanti seperti berikut;

1.     Pihak lelaki hendaklah memberikan sebentuk cincin emas sebagai tanda pertunangan.

2.     Pihak lelaki hendaklah menyerahkan sebilah keris yang lengkap dengan sarungnya. Bagi orang Kedayan keris ini adalah sebagai simbolik pengganti diri lelaki atau dengan kata lain sebagai penjaga kepada gadis yang telah bertunang dengan teruna. Bagaimanapun keris tersebut akan diserahkan kembali kepada pihak lelaki selepas sempurnanya uapacara akad nikah kerana keris tersebut akan digunakan pengantin lelaki semasa majlis persandingan sebagai tanda kebesaran.

3.     Pihak lelaki hendaklah menyerahkan sejenis bekas barangan tradisi untuk menyimpan cincin yang dinamakan kipii dan caamai. Memandangkan kipii dan caamai kini tidak terdapat lagi di pasaran ia biasanya digantikan dengan wang tunai. Kadar semasa bagi gantian wang tunai barangan tradisi ini ialah RM50.00.

4.     Pihak lelaki hendaklah menyerahkan 'sapangadak' pakaian iaitu pakaian untuk sepersalinan lengkap dari hujung kaki ke hujung rambut. Bagaimanapun terdapat juga kedua-dua belah pihak bersetuju menggantikannya dengan nilai wang tunai mengikut anggaran harga yang dipersetujui bersama.

5.     Jika berlaku 'langkah dulang' di mana perempuan yang hendak bertunang itu mempunyai kakak yang masih belum bertunang maka pihak lelaki hendaklah menyerahkan sebentuk cincin emas untuk kakak perempuan tersebut.

6.     Sekiranya berlaku langkah sungai iaitu pihak lelaki bukan keturunan kuam Kedayan maka pihak lelaki hendaklah memenuhi permintaan pihak perempuan.

7.     Kedua-dua belah pihak akan menentukan tarikh majlis pertunangan

MAJLIS PERTUNANGAN

Rombongan lelaki akan datang beramai-ramai membawa hantaran pertunangan seperti yang dibincangkan pada hari merisik yang lalu. Hantaran itu biasanya dibawa dengan talam yang dihias mengikut daya kreativiti masing-masing.

Pihak perempuan akan memaklumkan kepada semua hadirin bahawa semua hantaran yang dibawa menepati seperti yang telah dibincangkan pada masa njaum-njaum. Sementara itu pihak perempuan akan memulangkan talam hantaran dengan mengisi dengan barangan yang bersesuaian untuk dibawa pulang oleh rombongan lelaki.

Pada majlis pertunangan ini kedua belah pihak pula akan membincangkan perkara-perkara seperti berikut;

1. Menetapkan tempoh pertunangan dan majlis perkahwinan.

2. Pihak perempuan akan menetapkan 'belanja angus' iaitu perbelanjaan untuk majlis

  perkahwinan pihak perempuan.

3. Pihak perempuan akan menentukan kadar mas kahwin yang dipanggil 'baiyan' oleh suku kaum Kedayan. Baiyan ini mestilah dibungkus dengan tiga lapis kain atau sapu tangan berwarnaputih, kuning dan merah. Terdapat juga yang menggunakan lima atau tujuh lapis kain.Difahamkan ketiga-tiga warna tersebut mempunyai pengertian dan maksudnya yang

tersendiri iaitu warna putih dan merah menandakan pengantin perempuan masih suci dan

dara sementara warna kuning menunjukkan hari kebesaran bagi kedua mempelai.

AMALAN DAN PANTANG LARANG SEMASA BERTUNANGAN

Suku Kaum Kedayan sangat memberatkan beberapa amalan yang murni bagi memastikan hubungan yang erat antara pihak lelaki mulai terjalin sejak pertunangan. Antara yang sering diamalkan ialah berziarah antara keduanya yang dinamakan badudun. Lazimnya pihak yang badudun akan membawa buah tangan kepada tuan rumah dan sebaliknya.

Disamping itu sepanjang tempoh bertunang kedua pihak hendaklah menjaga adab susila dan menjaga nama baik keluarga kedua belah pihak.

BABADAK DAN MANDI PENGANTIN

Selepas sempurnanya akad nikah, pada sebelah malamnya pengantin lelaki dan perempuan akan mengadakan upacara malam 'babadak' iaitu malam berinai di rumah masing-masing yang disertakan dengan marhaban atau 'badikii'. Pada majlis ini keluarga terdekat dan orang-orang yang terpilih akan menepung tawar kepada pengantin. Biasanya tujuh lelaki dan tujuh wanita.

Keesokan harinya pula pengantin akan dimandikan oleh orang-orang yang terpilih atau yang tinggi ilmu pengetahuannya bagi membangkitkan seri kepada pengantin. Biasanya upacara ini akan dimulakan dengan beberapa das tembakan.

MAJLIS PERKAHWINAN

Mengikut masa yang telah ditetapkan, satu rombongan yang diketuai orang yang menjadi pilihan akan memimpin pengantin lelaki menuju rumah pengantin perempuan untuk majlis persandingan.

Sebaik tiba di halaman rumah pengantin perempuan, pengantin lelaki dan rombongan terlebih dahulu akan membuat pusingan melawan arah jam sebanyak tiga kali. Adat ini dikenali sebagai 'pusaa naga'.

Selepas itu keluarga dari pihak perempuan iaitu salah seorang adik-beradik pengantin perempuan atau saudara terdekat, akan menyiram hujung kaki atau kasut pengantin lelaki.

Keluarga pengantin perempuan juga akan menabur beras kuning kepada pengantin lelaki dan rombongan sebelum naik atau masuk ke rumah pengantin perempuan sambil disertai ucapan salawat kepada nabi.

Kemudian pengantin lelaki dibawa masuk ke bilik pengantin perempuan untuk membatalkan air sembahyang. Pada upacara yang dikenali sebagai 'napakakan' ini, telapak tangan pengantin lelaki akan disentuhkan ke ubun-ubun pengantin perempuan untuk beberapa kali. Dan selepas itu kedua mempelai dibawa ke pelamin untuk persandingan dan doa selamat.

Selepas majlis persandingan selesai kedua mempelai pula akan melakukan 'makan babubut' iaitu makan bersuap-saupan antara pengantin lelaki dan perempuan.

Majlis perkahwinan ini diakhiri dengan upacara 'basulang' di mana kedua mempelai turun ke tanah tanpa alas kaki dan masuk semula secara berulang-ulang sebanyak tiga, lima atau tujuh kali.

AMALAN DAN PANTANG LARANG SESUDAH HARI PERKAHWINAN

Pada malam pertama perkahwinan salah seorang pihak keluarga lelaki hendaklah turut bermalam di rumah keluarga perempuan. Ini bertujuan untuk menemankan rombongan 'mulih tiga hari' ke rumah pengantin lelaki.

Semasa mulih tiga hari kedua mempelai hendaklah diiringi dan tidak sekali-kali mereka dibenarkan berjalan tanpa di temani sesiapa kerana khuatiri perkara yang tidak diingini berlaku.

Disamping itu kedua pengantin baru,tidak dibenarkan mandi di sungai selama seminggu selapas berkahwin.